‘Een prettig gesprek’: zuurstof in tijden van corona

We leven in een uitzonderlijke tijd: we zien beelden van ooit levendige, maar nu uitgestorven straten. Verlangen terug naar een tijd waarin we elkaar onbevangen konden aanraken, terwijl we ons nu op 1,5 meter afstand tot elkaar moeten verhouden. In de tussentijd zitten we voorlopig vooral thuis. Mooie momenten uit de tv-geschiedenis – als venster op de wereld van ‘toen’ – kunnen dan troost bieden. Elke avond zendt de NPO bijzondere tv-momenten uit om ons door deze vreemde tijd heen te slepen. Dat inspireerde mij om op een Top 10 samen te stellen van spraakmakende, hilarische of tenenkrommende interviews die mij door de jaren heen zijn bijgebleven en de moeite waard zijn om (terug) te kijken.

1. Interviewen voor beginners – Ischa Meijer
Het is begin jaren negentig. Leunend over de balustrade van een bomvolle aula luister ik gefascineerd naar Ischa Meijer, die te gast is in Ontmoetingen: een programma op de School voor Journalistiek in Utrecht waarin elke maand een bekende spreker in debat gaat met studenten. De sfeer in de rokerige aula is opgewonden, omdat Meijer de vloer aanveegt met zo’n beetje alle journalistieke conventies die ons zijn aangeleerd. In een goed interview draait het namelijk niet om degene die wordt geïnterviewd, maar om de interviewer zélf. “Al mijn interviews gaan over het interviewen zelf – laat dit een waarschuwing zijn voor beginners. Daarom alleen al vallen geen stelregels te geven, noch wat betreft gespreksmethodes, noch in vormtechnisch opzicht. De persoonlijkheid van de interviewer is het enige wat telt. Hoe valt anders te verklaren dat ik mijn geïnterviewden bij herhaling op papier zinnen laat uitspreken, die zij in werkelijkheid nooit zo gezegd hebben.” In deze ‘handleiding’ – te lezen op de achterflap van het boek Interviewen voor Beginners; een selectie van interviews in Vrij Nederland – vat Ischa Meijer zijn onconventionele werkwijze treffend samen. Hij staat bekend als misschien wel de beste interviewer die Nederland heeft gekend en streed in zijn werk tegen hypocrisie en oneerlijkheid.

In februari was het 25 jaar geleden dat hij – op zijn 52^ste verjaardag – aan een hartaanval overleed. Dat leidde tot een stroom publicaties waarin de bewonderde, maar ook gevreesde journalist werd herdacht. Nog altijd spreekt Ischa Meijer tot de verbeelding: zijn priemende blik, zijn interviewtechniek, zijn vermogen om aandacht te genereren, maar vooral zijn zoektocht naar de waarheid en zijn minachting voor verhullend taalgebruik. Er zijn veel voorbeelden van zijn interviews die ik zou kunnen delen. Zoals het gesprek dat hij voerde met een nog jonge Dirk Scheringa in I.S.C.H.A. op RTL 5 en waarbij hij hem – ver voor het debacle met DSB Bank – feilloos doorgrondde. Gnuivend over de term ‘voorschotbank’ waarmee Scheringa zijn rol omschreef. “U bent kredietbemiddelaar. U heeft elf van die louche firmaatjes onder u en daar verdient u heel veel geld mee. Heb ik het zo goed samengevat?” Eén van de mooiste en meest hilarische interviews die hij afnam, is wat mij betreft met Annie M.G. Schmidt. Het is een openhartig, geestig en ontroerend gesprek, dat is uitgeroepen tot het beste tv-interview van de vorige eeuw.

©VARA

2. Historische ruzie bij Sonja Barend

De talkshow ‘Sonja op…’ leverde veel spraakmakende televisie op, zoals het eerste interview met een aidspatiënt op de Nederlandse televisie. Verder leverde het programma een aantal legendarische uitspraken op zoals die van Karel Appel, die, als hij Sonja’s kritische vragen moe wordt, zegt: ‘Tais-toi et sois belle’ (‘Houd je mond en wees mooi’). Eén van de uitzendingen die mij is bijgebleven is het ‘gesprek’ dat Sonja in 1995 voerde met Boudewijn Büch en Adelheid Roosen. Büch speelt met verve de rol van stoorzender, tot grote ergernis van Adelheid Roosen. Sonja houdt haar rol als host voor gezien en schuift haar stoel naar Büch. De rest is geschiedenis.

3. Een prettig gesprek – Theo van Gogh en Pim Fortuyn
In de jaren negentig stemde ik vaak af op AT5, de lokale tv-zender van Amsterdam. Hier was ‘Een prettig gesprek’ te zien: een praatprogramma van de onorthodoxe gastheer Theo van Gogh, die bekende personen al kettingrokend stevig aan de tand voelde. Kenmerkend waren het sobere decor en de cactus die de gast na afloop cadeau kreeg – met de uitnodiging deze te kussen. In negen jaar voerde Van Gogh 315 gesprekken, eerst bij AT5 en later bij RTL5 en SBS6. Eén van deze gesprekken was het interview dat hij in 1997 voerde met Pim Fortuyn. Zij deden dit gesprek nog een keer over in Theo van Goghs Zondag op 9 september 2001 – twee dagen voor de aanslagen in Amerika, acht maanden voor de dood van Fortuyn en drie jaar voor de dood van Van Gogh. Opnieuw ‘een pittig gesprek’ – de twee waren expressief, op elkaar gesteld, maar niet hetzelfde. “Het is alsof je Procter & Gamble en Unilever bij elkaar doet”, zei Fortuyn.

©Veronica TV

4. Jomanda in Het Zwarte Schaap

Het Zwarte Schaap was een televisieprogramma dat tussen 1999 en 2005 door de VARA werd uitgezonden en gepresenteerd door Inge Diepman. Er stond steeds één gast centraal die in opspraak was geraakt. In de studio werd dit ‘zwarte schaap’ door Diepman geïnterviewd, waarna voor- en tegenstanders aan het woord kwamen. Het ging het er soms hard aan toe. Zo spoot Emile Ratelband zijn criticaster Piet Drenth nat met een supersoaker. Ook staat me een uitzending voor de geest waarin Jomanda te gast was. Jomanda kreeg landelijke bekendheid als het ‘medium uit Tiel’ dat haar werk deed door handoplegging, gezondheidsadviezen en de verkoop van ingestraald water. Eén jaar na de uitzending kwam zij in opspraak na de dood van actrice Sylvia Millecam. Tegen de diagnose van behandelende artsen in had Jomanda gezegd dat Millecam een bacteriële infectie had opgelopen, waardoor deze besloot geen chemokuur te ondergaan. In 2004 deed de Inspectie voor de Gezondheidszorg daarom in deze zaak aangifte tegen Jomanda.

© Bruce Gowers

5. Dame Edna meets Kim Basinger

Dit interview valt in de categorie Hoger Entertainment. Dame Edna – een fictieve televisiepresentatrice en schrijfster – was een creatie van de Australische acteur Barry Humphries. Dame Edna stond bekend om haar satire, haar lila haar en vooral om haar extravagante brillen. Talrijke kopstukken uit de amusementsindustrie – zoals Sean Connery, Charles Heston, Dusty Springfield en Martin Sheen – waren te gast in haar hilarische talkshows, waarin ze het publiek begroette met de woorden ‘Hello possums’. Een mooi voorbeeld is het gesprek in 1992 met een nog jonge Kim Basinger, die in 1986 furore had gemaakt in de erotische film 9½ Weeks met Mickey Rourke.

6. Frans Bromet – de kracht van herhaling
Wie niet in het rijtje mag ontbreken, is cameraman annex interviewer Frans Bromet. Begonnen als cameraman van onder andere films als Ciske de Rat en Op hoop van zegen, maakte Bromet later de overstap naar het maken van documentaires waarbij hij vanachter de camera als interviewer fungeert. Bromets nasale en wat slepende stem en droge opmerkingen zijn zijn handelsmerk. Ik heb vooral genoten van zijn serie Buren, De Verbouwing en Failliet of Niet. Rode draad in zijn werk is het menselijk onvermogen. Bromet staat bekend om zijn wat zeurderige toon en houdt er een geheel eigen werkwijze op na. Dat laat dit fragment uit de film van David de Jongh over Bromet, De Grens van Frans Bromet (2008), treffend zien.

© David de Jongh

7. Stephen Fry – ‘Out There’

Het volgende fragment is onderdeel van Stephen Fry’s onvergetelijke serie ‘Out There’ van de BBC waarin hij in gesprek gaat met een aantal van de beruchtste homofoben ter wereld. Fry, zelf homo, wil begrijpen waar deze haat vandaan komt. Hij schuwt de aanval niet en dat leidt tot meesterlijke, maar ook pijnlijke en tenenkrommende televisie. Niet vanwege de interviewer – die is briljant – maar vanwege zijn gesprekspartners die soms giftige taal uitslaan.

© BBC

8. DWDD – Kees van Kooten leest voor uit eigen werk

In DWDD – de populaire talkshow die in maart na vijftien jaar stopte – interviewt Mathijs van Nieuwkerk tv-maker en schrijver Kees van Kooten. Zijn grootste succes had hij met Wim de Bie. Als Van Kooten en De Bie maakten ze jarenlang tv-programma’s waarin ze allerlei typetjes speelden. Op de werkvloer bij NewsLab zijn De Eenzame Vandaal (‘Hondelullen!’) en Moeder en Zoon van Putten (’Daar word ik voor behandeld’) geliefde en veel gequoote karakters. Maar Kees van Kooten is ook schrijver. In 2013 schreef hij Het Boekenweekgeschenk ‘De verrekijker’, een verhaal over het ‘oorlogsverleden’ van zijn vader. In DWDD praat hij erover in een tintelend gesprek met Matthijs van Nieuwkerk en Jan Mulder. Aan het einde van het gesprek leest van Kooten op onnavolgbare wijze voor uit eigen werk: het ‘soft-erotische’ hoofdstuk Eerste Liefde in Parijs.

© BNNVARA

9. Herman Brood op de achterbank in Taxi

Taxi was het eerste praatprogramma ‘op wielen’. In dit programma worden gesprekken tussen de chauffeur en passagiers opgenomen met een verborgen camera. Opvallend is hoe openhartig mensen vertellen, waarschijnlijk doordat ze zich anoniem voelen. De taxi lijkt dan ook wel te fungeren als rijdende biechtstoel. De eerste en leukste chauffeur was Maarten Spanjer. In zijn taxi stapten niet alleen ‘gewone’ Nederlanders in. Zo stapte Herman Brood ook in, wat leidde tot een vermakelijk gesprek. Drie keer raden hoe hij voor de taxirit betaalde.

© The Late Late Show with James Corden / CBS

10. Trip Down to Penny Lane met Paul Mcartney

De uitzending van James Corden’s Carpool Karaoke met Paul McCartney voor The Late Show in 2018 is in meer dan één opzicht een ‘Trip Down Memory Lane’. Tijdens een autorit neemt Corden de ex-Beatle mee naar zijn geboorteplaats Liverpool, waar ze een aantal memorabele plekken bezoeken, zoals het geboortehuis van McCartney en Penny Lane. Hoogtepunt is een verrassingsoptreden in de kroeg waar McCartney vroeger heeft gezongen. De video met McCartney kreeg via Facebook en YouTube ruim 130 miljoen views. De 20 minuten zijn het bekijken absoluut waard en zorgen gegarandeerd voor een goed humeur.