Fake news
DROG bestrijdt desinformatie door ‘vuur met vuur te bestrijden’
Tijdens de Amerikaanse verkiezingen werd fake news wereldwijd een trending topic. Sindsdien is het verspreiden van desinformatie ook in westerse democratieën onderdeel van het maatschappelijk debat. “Het medialandschap staat in de fik door aanvallen van trollen en bots die zich niet aan de spelregels houden. De oplossing is ‘vuur met vuur bestrijden’: door een vaccin te ontwikkelen waarmee we de samenleving immuun maken voor desinformatie.” Aan het woord is Ruurd Oosterwoud, oprichter van DROG, platform voor kritische nieuwsconsumenten.
Nepnieuws is het topje van een ijsberg die veel groter en invloedrijker is dan het op het eerste gezicht lijkt. Het is een stroom van desinformatie die alle media en lezers overspoelt. Zo ontstaat ruis: door een overdaad van dubieuze en onjuiste berichtgeving beginnen lezers overal aan te twijfelen. En stoppen ze uiteindelijk met het zoeken naar ‘de waarheid’. In het huidige medialandschap kan iedereen berichten plaatsen, waardoor de grenzen tussen nieuws, nepnieuws en advertenties vervagen. Hierdoor groeit de argwaan tegen alle media en houden mensen er het liefst hun eigen interpretatie van de waarheid op na.
Een ecosysteem rond nepnieuws
DROG wil zoveel mogelijk mensen weerbaar maken tegen misleiding door desinformatie. Voor scholen, organisaties en overheidsinstanties ontwikkelt DROG op maat gemaakte workshops en geeft zij lezingen. “Er is een heel ecosysteem rond nepnieuws ontstaan. De traditionele media worden omringd door netwerken van makers van nepnieuws, die zich niet aan de journalistieke spelregels houden”, vertelt Oosterwoud. Rond deze netwerken zijn talloze gebruikers actief die deze netwerken steunen, door berichten te ‘liken’ en te delen, waardoor desinformatie zich als een olievlek kan verspreiden. Dit kunnen bots of betaalde trollen zijn, die vrij eenvoudig in korte tijd ontzettend veel mensen kunnen bereiken en de publieke opinie beïnvloeden. Hierdoor krijgt een bericht van één individu al snel een andere dimensie en wordt het tot enorme proporties uitvergroot.”
In Nederland heeft desinformatie volgens Oosterwoud nog een relatief kleine impact. “Tijdens het Oekraïne-referendum werd ons land wel overspoeld met informatie die je niet op waarde kon schatten. En tijdens de landelijke verkiezingen in 2017 zette DENK trollen in om haar aanhang via Twitter en Facebook te vergroten en politieke tegenstanders aan te vallen”, zegt hij. De partij maakte zo’n twintig nepprofielen aan die ruim 1.600 berichten en meer dan 2.100 ‘likes’ genereerden ten behoeve van de DENK-campagne. PVV-leider Wilders twitterde een gemanipuleerde foto waarop D66-leider Pechtold stond afgebeeld als Jihad-sympathisant. “Aan het verspreiden van desinformatie maken alle politieke partijen zich in meer of mindere mate schuldig, maar het doet zich vooral voor in populistische hoek. Deze partijen creëren feiten, schreeuwen hard, waarna een bericht een eigen dynamiek krijgt.”
Gebruik je ingebouwde spamfilter
Met DROG trekt Oosterwoud van school naar school om met scholieren en studenten fake news te maken en dat daadwerkelijk op een nepnieuwssite te publiceren. Tijdens workshops worden zij aangemoedigd deze desinformatie in hun netwerk te verspreiden. “We werken samen met de Universiteit van Cambridge, waar wetenschappers een theorie hebben ontwikkeld die zegt dat het zélf maken van nepnieuws mensen hiertegen resistent maakt, doordat zij desinformatie leren herkennen. Om dat goed te kunnen doen, moet je oefenen en een zesde zintuig voor onzin ontwikkelen”, zegt hij. “Vergelijk het met je spam box. Je weet dat spam er is en als je verstandig bent, negeer je het. De meeste spam herken je meteen: aan de slechte spelling en overdreven aanbiedingen. Wij leren mensen om hun ingebouwde spamfilter te gebruiken om desinformatie te herkennen.”
Slecht Nieuws
DROG is een luis in de pels van het huidige medialandschap. Oosterwoud: “Onze filosofie is dat desinformatie een gegeven is dat je niet kunt blokkeren, want dan is de grens met censuur al snel bereikt. Je kunt desinformatie niet tegengaan met feiten. Het is beter dit op een luchtige manier aan te pakken om zo de angel eruit te halen. Als je mensen wilt behoeden voor nepnieuws, moet je alle trucs zelf uitproberen.” Met de serious game Slecht Nieuws die DROG in november 2017 lanceerde, kunnen spelers zelf de proef op de som nemen. Zij leren spelenderwijs hoe je alle tools in het trollenarsenaal kunt inzetten om fake news te maken en verspreiden.Zoals het gebruik van controversiële onderwerpen om tweespalt te zaaien en het plaatsen van dreigende koppen om je geheime agenda erdoor te drukken. Door te schuiven met bronnen, experts en beeldmateriaal maken spelers binnen een handomdraai een succesvolle nieuwssite en bewegen zij zich in de schimmige wereld van propaganda en misleiding. In februari ging ook de Engelstalige versie van de game live. DROG haalde in tientallen landen de headlines: van Zweden, Japan, Brazilië, India en Oostenrijk tot Amerika, Canada, Engeland en Italië. CNN interviewde Jon Roozenbeek, onderzoeker aan de Universiteit van Cambridge en medeoprichter van DROG, over Bad News. DROG heeft inmiddels verzoeken gekregen uit 25 landen om een vertaalslag van de game te maken.
“In onze game bouwen we ecosystemen na en moedigen we spelers aan nepnieuws te maken en zo onaardig mogelijk te zijn tegen de rest van de wereld”, zegt Oosterwoud. We willen laten zien met welke middelen je nepnieuws kunt maken. Zo laten we in onze workshops scholieren in anderhalf uur zien hoe zij tientallen vrienden voor de gek kunnen houden door nepnieuws de wereld in te sturen. Op deze manier krijgen zij een beeld van hoe het is als je 24/7 in een trollenfabriek zou werken”, zegt hij. “Maar we wijzen hen óók op hun eigen rol als gebruiker. Wij zijn als gebruikers namelijk een schakel in het geheel: we zijn niet alleen slachtoffer, maar ook deelnemer. Door berichten te liken en te delen, ben je wellicht niet actief zelf aan het misleiden, maar je zorgt er wel voor dat de olievlek steeds groter wordt.”